Wit-Russisch vliegtuig: "Perfecte storm" dwingt EU tot snel optreden

Door Nick Beake BBC-correspondent Brussel Gepubliceerd9 uur geleden "Als ze nu niet hadden gehandeld," vertelde een hoge diplomaat, "was een buitenlands beleid van de EU als instrument om geopolitieke macht te projecteren zo goed als begraven." Het akkoord dat de 27 Europese leiders gisteravond over Wit-Rusland hebben bereikt, was ongewoon snel, waardoor hoge Brusselse ambtenaren konden beweren dat ze hard hadden opgetreden tegen een volstrekt onaanvaardbare daad. Zij eisten de onmiddellijke vrijlating van de dissidente journalist Roman Protasevich en kwamen overeen dat Wit-Russische luchtvaartmaatschappijen een vliegverbod in het Europese luchtruim zouden krijgen en dat EU-luchtvaartmaatschappijen niet over Wit-Rusland zouden vliegen, met een plan voor verdere, gerichte economische sancties. "Dit was een unaniem vonnis", verklaarde voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen tijdens een persconferentie in de vroege uren. "Het was een aanval op de democratie, de vrijheid van meningsuiting en de Europese soevereiniteit en moest krachtig worden beantwoord." Maar, zo suggereerde dezelfde diplomaat, de crisis die in Minsk was ontstaan vormde een "perfecte storm": de omstandigheden waren van dien aard dat het voor de EU moeilijk zou zijn geweest om niet tot een soort overeenkomst te komen. Ryanair-baas Michael O'Leary beweert dat er KGB-agenten op de vlucht waren. Ten eerste, de schok dat het leven van passagiers die tussen twee EU-hoofdsteden reisden, in gevaar werd gebracht. Ten tweede, de reden voor hun in gevaar brengen was kennelijk de wens om een dissidente journalist vast te houden. Ten derde waren de EU-functionarissen reeds ver gevorderd met het aanscherpen van de bestaande sancties tegen het Loekasjenko-regime. Wat gebeurt er met een onderschepping van een militair vliegtuig? Sommigen vroegen zich af of Hongarije zich zal verzetten tegen verdere maatregelen tegen Belarus. Premier Viktor Orban is steun blijven verlenen aan het 27-jarige bewind van Aleksandr Loekasjenko, ondanks beschuldigingen van verkiezingsfraude en wrede onderdrukking van andersdenkenden. Maar het lijkt erop dat de heer Orban gisteravond niet bereid was om een gevecht aan te gaan. Wat voor verschil zullen sancties maken? Op dit moment is het moeilijk te zeggen welk effect de verscherpte sancties zullen hebben. EU-functionarissen zijn nu aan het beoordelen welke personen en bedrijven (en dus sectoren) die de Wit-Russische regering hebben gesteund, het doelwit zullen worden. De leiders zijn het weliswaar eens geworden over het principe van strengere economische sancties, maar over de details heerst binnen het blok verdeeldheid. Duitsland, Italië en Frankrijk, landen met aanzienlijke handelsbetrekkingen met Minsk, stonden de afgelopen weken naar verluidt weigerachtig tegenover het inslaan van een weg die hun eigen legitieme economische belangen in gevaar zou kunnen brengen. Duitse media melden dat ongeveer 350 bedrijven getroffen zouden kunnen worden door strengere maatregelen, waaronder reuzen als Siemens en Bosch. In de komende dagen zou dit een hernieuwde en verscherpte bron van onenigheid tussen de hoofdsteden kunnen worden. Wat kan de EU nog meer doen? De reactie op wat is omschreven als "door de staat gesteunde kaping" en "piraterij van luchtvaartmaatschappijen" was, zoals alom was gesignaleerd, deels gericht op de luchtvaartsector. De EU kwam hier niet als eerste uit de startblokken - het VK en Oekraïne hadden al een verbod voor Wit-Russische vliegtuigen afgekondigd en opgeroepen tot een boycot van het Wit-Russische luchtruim. Maar deze collectieve actie zal Wit-Rusland - en vooral zijn bevolking - nog meer isoleren, wat zorgwekkend is. Waarom de EU vaak traag handelt Voor de critici van de EU is het buitenlands beleid lange tijd de achilleshiel van het blok geweest: een supranationale aanpak die maar al te vaak zijn doel voorbij schiet. Twee recente gebeurtenissen symboliseren de moeilijkheden die het blok zowel beleidsmatig als praktisch ondervindt om met één coherente stem op te treden. Ten eerste was er het ongemakkelijke bezoek aan Moskou van Josep Borrell, de chef van het buitenlands beleid, in februari, toen hij er niet in slaagde de leiders van Europa te verdedigen tegen beschuldigingen van liegen. In april zag men in Ankara dat de voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, geen zitplaats kreeg, kennelijk omdat zij een vrouw was, terwijl de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, een VIP-behandeling kreeg. Na deze streken van Poetin's Rusland en Erdogan's Turkije, heeft een andere "sterke man" in de vorm van Loekasjenko's Wit-Rusland zich deze week gemeld om een test te stellen op het gebied van het buitenlands beleid. Brussel meent de uitdaging te hebben aangenomen. Maar als er enige hoop was dat de convergerende Europese consensus een onmiddellijk effect zou hebben op de heer Loekasjenko, dan was dat van korte duur. Terwijl op de EU-top achter gesloten deuren overeenstemming werd bereikt over de strengere maatregelen, keurde de leider zelf strengere maatregelen goed - het verbieden van het live uitzenden van protesten waarvoor zijn regering geen toestemming heeft gegeven.